Czym jest odcisk i co go powoduje? Wszystko, co musisz wiedzieć.

Odciski są jedną z najbardziej powszechnych dolegliwości stóp ^[1]. Często nie doceniamy naszych stóp, co wiąże się niestety z zaniedbywaniem przez wielu z nas ich pielęgnacji i częstym ignorowaniem związanych z nimi dolegliwości — do czasu aż problem stanie się na tyle poważny, że zacznie utrudniać codzienne czynności. Pewne grupy osób są bardziej podatne na powstawanie odcisków. Wśród nich znajdują się osoby z wadami stóp (płaskostopie, nieprawidłowy chód) lub ich deformacjami (paluch koślawy, palec młotkowaty), osoby o mniej elastycznej skórze oraz osoby wykonujące zawody, które wymagają dużo chodzenia (np. pielęgniarki, kelnerzy, listonosze czy stewardessy) ^[2]. Ponadto u kobiet prawdopodobieństwo powstawania odcisków stóp jest większe, niż u mężczyzn. Wynika to głównie z różnic anatomicznych pomiędzy męskimi i kobiecymi stopami oraz z faktu, że kobiety częściej niż mężczyźni noszą źle dopasowane obuwie ^[3].

Najprawdopodobniej masz odcisk, jeżeli:

• na skórze stóp są wystające ponad jej powierzchnię zgrubienia lub zrogowaciałe obszary,
• skóra pokrywająca te obszary ma żółtą barwę, jest woskowata lub łuszczy się,
• obszar jest wrażliwy na dotyk lub boli podczas noszenia obuwia.

Te zrogowaciałe obszary występują najczęściej na palcach u stóp, chociaż mogą się również pojawiać na podeszwach stóp lub piętach. Najczęstszą lokalizacją są czubki palców, obszar znajdujący się bezpośrednio pod łożyskiem paznokcia, obszar pomiędzy palcami lub po bokach palców u stóp oraz powierzchnia stawów — zasadniczo każde miejsce, w którym skóra stopy ma styczność z obuwiem lub z samą sobą (pomiędzy palcami). Odciski mogą pozostawać niewidoczne. Małe odciski często pozostają niezauważone, ponieważ nie powodują podrażnień.

Odciski są stwardniałymi obszarami martwej skóry, które zwykle są stosunkowo niewielkie, a ich granice można jednoznacznie określić. Obszar okalający odcisk jest często podrażniony lub występuje w nim stan zapalny. Zasadniczo odciski tworzą się na kościstych, guzowatych częściach stopy, m.in. na palcach u stóp, na dużym palcu, czy piętach, lecz mogą pojawiać się również w innych częściach ciała narażonych na miejscowe podrażnienie z powodu tarcia lub ucisku; przykładem takich miejsc są dłonie czy kolana. Odciski mogą tworzyć się również między palcami u nóg.

Clavus lub nagniotek to terminy medyczne często stosowane w odniesieniu do odcisku. Występuje wiele rodzajów odcisków, stąd też rozróżniamy odciski twarde (heloma durum) i miękkie (heloma molle), które zwykle występują w różnych lokalizacjach. Twarde odciski na ogół pojawiają się na twardych, suchych i płaskich powierzchniach skóry, podczas gdy miękkie często tworzą się pomiędzy palcami stóp i nie ulegają twardnieniu z powodu wilgoci dostarczanej przez pot lub niedostateczne osuszanie stóp. Niezależnie od przypadku środek zarówno twardego, jak i miękkiego odcisku jest grubszy i bardziej zwarty, niż otaczająca skóra. Mają stożkowaty kształt, przy czym część górna jest szeroka, a dolna — wierzchołkowata. Kiedy wierzchołek naciska na położone niżej warstwy skóry, może to powodować podrażnienie, stan zapalny, a nawet owrzodzenia, co z kolei może stać się przyczyną dyskomfortu lub bólu.

Zewnętrzna warstwa skóry składa się głównie z komórek zwanych keratynocytami. Są to wyspecjalizowane komórki skóry wytwarzające keratynę — substancję, która tworzy twardą strukturę. Struktura ta pomaga chronić organizm przed szkodliwymi czynnikami środowiskowymi, takimi jak wysoka temperatura, promieniowanie ultrafioletowe czy infekcje. Odciski są wynikiem zwiększonej produkcji keratyny (tzw. hiperkeratoza), która jest reakcją obronną organizmu zapewniającą ochronę przed tarciem lub uciskiem.

Odciski powstają na skutek odpowiedzi organizmu, mającej chronić go przed różnymi czynnikami zewnętrznymi, do których należy źle dopasowane obuwie, nietypowy dla danej osoby wysiłek fizyczny czy długotrwale przebywanie w pozycji stojącej. Noszenie butów, które są za ciasne, za luźne, za wysokie lub mają niewłaściwie rozmieszczone szwy, może powodować powstawanie m.in. tzw. odcisków na podeszwie, ale nie tylko. Do obuwia nienadającego się do dłuższego noszenia należy zaliczyć buty na wysokim obcasie, szpilki i buty z wysokim wysklepieniem. Odciski od butów to nie jedyny problem. Odciski pod stopami może powodować także noszenie źle dopasowanych skarpetek, jak również nienoszenie żadnych skarpetek lub obuwia. W związku z tym podatność na występowanie odcisków obserwuje się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Nawet jeżeli obuwie jest dobrze dopasowane i dostosowane, wielokrotnie powtarzane czynności — na przykład ćwiczenia fizyczne, chodzenie lub stanie w pracy — również mogą powodować odciski. U osób wykonujących pewne zawody, na przykład u listonoszy, pielęgniarek, kelnerów czy stewardess, ryzyko powstawania odcisków jest większe.

Inne czynniki ryzyka mogą być genetyczne lub nabyte, na przykład wskutek urazu czy wieku. Wśród tych czynników wymienić należy paluch koślawy, palec młotkowaty i deformacje stóp, jak również nieprawidłowy chód. Ponieważ skóra wraz z wiekiem staje się mniej sprężysta, a podskórna tkanka tłuszczowa zanika, odciski, zwłaszcza na podeszwach stóp, tworzą się częściej u osób starszych.

Chociaż odciski nie są niebezpieczne, mogą powodować dyskomfort lub ból z powodu podrażnienia lub stanu zapalnego będącego wynikiem ucisku na położone niżej warstwy skóry. Można je łatwo leczyć poprzez piłowanie lub ścieranie, a następnie nałożenie specjalistycznego plastra, takiego jak plaster na odciski Compeed^®, który będzie amortyzował odcisk. Te zabiegi spowodują natychmiastowe zmniejszenie ucisku, lecz aby odcisk zniknął, trzeba będzie poczekać jeszcze około dwa do czterech tygodni. Jeżeli źródło ucisku, które spowodowało odcisk, nadal występuje, najczęściej dojdzie do nawrotu odcisku. W kwestii zapobiegania odciskom lub ich nawrotom ważne jest unikanie nietypowego ucisku i właściwa pielęgnacja stóp.

Mimo że odciski nie są niebezpieczne, mogą powodować podrażnienie, stan zapalny, a nawet owrzodzenia. W przypadku poważnego stanu zapalnego lub dużego nasilenia bólu, jak również wątpliwości czy przebijać problematyczne odciski, należy zasięgnąć porady lekarskiej. Jeżeli skóra jest niewrażliwa z powodu słabego krążenia, cukrzycy lub uszkodzenia nerwów, przed rozpoczęciem leczenia odcisków również należy skonsultować się z lekarzem.
Porady lekarskiej można zasięgnąć także w przypadku braku pewności co do tego, czy obserwowana zmiana jest rzeczywiście odciskiem, modzelem bądź też innym problemem skóry. Z lekrzaem skonsultujemy także dobór właściwych preparatów na odciski.
Jeżeli niepokoi Cię częstość nawracających odcisków, dobrym pomysłem może być wizyta u lekarza lub podiatry w celu wykluczenia bądź stwierdzenia nieprawidłowości dotyczących stóp — na przykład deformacji, nieprawidłowej budowy lub ułożenia kości czy nieprawidłowego chodu. Wtedy zastosowanie właściwej wyściółki lub korekcyjnych wkładek do butów może pomóc zapobiec nawracaniu odcisków — jednak w rzadkich przypadkach może być konieczny zabieg chirurgiczny.

Jeżeli chcesz dowiedzieć więcej o sposobach leczenia odcisków, czytaj dalej.
Jeżeli chcesz dowiedzieć więcej o sposobach zapobiegania powstawaniu odcisków, czytaj dalej.